M-Çiçeği, ilk olarak 1960 lı yıllarda Afrika’dan deney hayvanı olarak Danimarka’ya getirilen maymunlarda lezyonların görülmesi üzerine yapılan incelemelerde gösterildi. Bu nedenle ilk isimlendirmesi Maymun Çiçeği (Monkeypox) olarak yapıldı. Afrika’da; kemirgen, primat, maymun ve diğerleri dahil olmak üzere birçok hayvanda M-Çiçeği virüsü enfeksiyonunun varlığı gösterildi.
Maymun çiçeği virüs hastalığı çoğunlukla Afrika kıtasında görülmekle beraber dünyanın diğer bölgelerinde de küçük çapta salgınlara neden oldu. 2022’de yaklaşık 80 bin vakaya ulaşması nedeniyle tekrar gündem olmaya başladı. 1 Ocak 2022’den 30 Haziran 2024’e kadar, en yüksek doğrulanmış vaka sayısını bildiren on ülke sırasıyla ABD (33.191), Brezilya (11.212), İspanya (8.084), Fransa (4.272), Kolombiya (4.249), Meksika (4.124), Birleşik Krallık (3.952), Peru (3.875), Almanya (3.857) ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti (2.999) olmuştur. Bu on ülkedeki vaka sayısı, küresel olarak bildirilen vakaların %81’ini oluşturmaktadır.
Maymun çiçeği virüsü (maymun çiçeği hastalığı), çift sarmallı bir DNA virüsü olup, Poksviridae ailesi üyesidir. CLADE 1 ve CLADE 2 olarak tanımlanan iki tipi mevcuttur. Afrikada yaygın olarak görülen Clade-1 ölüm riski yüzde 11’ lerde olup ağır hastalık tablosu oluştururken, 2022’de dünyada yayılım gösteren Clade-2 ise ölüm riski %3’lerde olan daha hafif seyirli hastalık oluşturur. Son dönemde Sudan’da insanlar arasında Clade-1 ile gelişen ve hayvan kaynağı belirlenemeyen salgının ortaya çıkışı bu hastalık için daha panik durum yarattı.
Virüs hangi yollarla bulaşmaktadır?
Maymun çiçeği virüsü, genellikle enfekte hayvan veya kişilerin cilt lezyonları, vücut sıvıları veya solunum damlacıkları ile doğrudan temas yoluyla bulaşır. Virüs, hem hayvanlardan insanlara hem de insanlardan insanlara bulaşabilir.
Bulaş Yolları;
- Virüs genellikle enfekte hayvanların kanı, vücut sıvıları veya dokularıyla doğrudan temas ve ya enfekte hayvanların avlanması, etlerinin işlenmesi veya tüketilmesi sırasında bulaşabilir.
- Enfekte kişilerin vücut sıvıları (kan, tükürük, cinsel organ salgıları, burun akıntısı) ve ya döküntülerine doğrudan temas ve ya virüs ile kontamine yüzeyler ile döküntülerin temas ettiği eşyalar başta olmak üzere diğer nesneler aracılığıyla da indirek yolla bulaşabilir.
- Enfekte bireylerin konuşma, öksürme veya aksırma sırasında havaya karışan solunum damlacıkların karşıdaki bireyin göz, burun mukozası ve ya cilt bütünlüğü bozulmuş deriye doğrudan teması ve ya damlacıklarla kirlenen yüzeylere temas sonrası el hijyeni sağlanmadan ağıza, buruna ve cilt bütünlüğü bozulmuş cilde temas ile dolaylı olarak bulaşabilir. Ancak bu, genellikle çiçek hastalığına kıyasla daha az yaygın bir bulaşma yoludur.
Maymun Çiçeği Virüsü Belirtileri Nedir?
Riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan süre, genellikle 6-14 gün olmakla birlikte 1-21 gün arasında değişebilir. Hastalık riskli temastan sonraki ilk 5 gün içinde genellikle aşağıdaki şikayet ve belirtilerle başlar;
- Ateş: Yüksek ateş, hastalığın sık görülen ilk belirtilerinden biridir.
- Baş ağrısı: Şiddetli baş ağrıları, hastalığın diğer bir belirtisidir.
- Kas ağrıları: Özellikle sırt ve bacaklarda hissedilen şiddetli kas ağrıları.
- Lenf bezlerinde şişme: Koltuk altı, kasık ve boyun bölgelerindeki lenf bezlerinin belirgin şekilde şişmesi.
- Yorgunluk: Şiddetli halsizlik ve bitkinlik hissi.
- Üşüme ve titreme: Vücutta titreme ve üşüme hissi.
Döküntüler genellikle ateşin ortaya çıkmasından sonraki 1-3 gün içinde başlar. Hastalığın en karakteristik özelliği olup, vücutta kaşıntılı ve ağrılı şişlikler şeklinde genellikle yüzde, avuç içlerinde, ayak tabanlarında ve genital bölgede görülür. Döküntüler, Leke (ciltten kabarık olmayan kırmızı ve düz lezyonlar ) şeklinde başlar, daha sonra cillten kabarık hale gelir (makül), sonra içi berrak ( vezikül) daha sonrası pürülan sıvı dolu (püstül) küçük şişlikler oluşur ve lezyonlar kuruyarak kabuk bağlama sonrası dökülerek ve cilt iyileşmeye başlar böylece hastanın bulaştırıcılığı sona ermiş olur. Tüm süreç iki ila dört hafta kadar sürebilir.
Bu belirtilerin sırası ve şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterebilir ve çok az oranda hiç maymun çiçeği hastalığı belirtileri olmayabilir ki biz buna asemptomatik taşıyıcılık diyiyoruz. Maymun çiçeği virüs bulaşında asemptomatik taşıyıcılık oranının düşük olması virüsün yayılım hızını azaltarak semptomları olan hastaların izolasyonu ile yayılım hızı düşer.
Maymun Çiçeği Virüsü Tanısı Nasıl Konur?
Maymun çiçeği virüs hastalığı, benzer hastalıklar olan suçiçeği veya kızamık gibi diğer döküntülü hastalıklar ile karıştırılabilir. Ancak büyümüş lenf şişlikleri, maymun çiçeği hastalığına daha spesifik bir bulgu olması nedeniyle diğer hastalıklardan ayırt etmeye yardımcı olur. Tanı konulabilmesi için özellikle döküntü tabanından alınan örneklerden, polimeraz zincir reaksiyon (PCR) test pozitifliği ile tanı konur.
Hastalığın tedavisi var mıdır? Hangi yöntemler kullanılmaktadır? Virüs hangi sağlık sorunlarına yol açar?
Çiçek hastalığına karşı geliştirilen bazı antiviral ilaçlar, maymun çiçeği virüsüne karşı da etkili olabilir. Ancak halen değerlendirme aşamasında olup, şimdilik hastalığın semptomlarını hafifletmeye ve gelişecek sekelleri önlemeye yönelik bir takım destek tedaviler ile hastalar tedavi edilmektedir.
Vücudun kendini iyileştirmesine yardımcı olmak için düzenli uyku,
Ateş ve döküntüler nedeniyle sıvı kaybını önlemek için bol sıvı alınması,
Ateş ve kas ağrıları için doktor önerisi ile ağrı kesici kullanmak,
Döküntüler nedeniyle oluşan kaşıntıyı azaltmak için doktor önerisi ile krem kullanmak,
Tedaviye rağmen lezyonları kaşıma sonrası ciltte yara enfeksiyonu, akciğer, beyin, kalp veya göz enfeksiyonu gibi komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu nedenle, düzenli olarak doktor kontrolüne gitmek önemlidir.
Hastalığın önlenmesi için hangi tedbirler alınmalıdır?
Yurt dışına çıkanlar virüse karşı hangi önlemleri alabilir?
Sağlık Bakanlığı ülkemizde bir vaka tespit edilmediğini açıkladı.
Yurt dışında bulunanlar ve seyahat edenler açısından risk var mıdır?
Maymun Çiçeği Virüsünden Korunmak İçin Alınabilecek Önlemler:
Maymun çiçeği virüsüne karşı hali hazırda bir aşı bulunmamaktadır. Ancak çiçek virüsü aşısının, maymun çiçeği virüsüne karşı da koruyucu olduğu bilinmektedir. Çiçek hastalığının 1980 yılında eradike edilmesiyle çiçek aşısı güncel aşı takvimlerinden çıkarıldı. Bu nedenle aşısı olanlar kısmen bağışık kabul edilmektedir.
Bu virüsten korunmak için enfekte hayvanlarla temas edilmemeli, bulaşı sınırlamak için insandan insana temas yolu kısıtlanmalı, enfekte insan ve hayvanlar izole edilmeli.
Maymun çiçeği hastalığından korunmak için bazı öneriler aşağıda sıralanmıştır:
- Özellikle hasta veya ölü olan hayvanlarla temastan kaçınılmalı
- Enfekte olan kişi veya hayvanla temas etmiş olan çamaşır ve kıyafetlere temas edilmemeli
- Et veya hayvansal gıda içeren tüm yiyecekler iyi pişirilmeli ve çiğ tüketilmemeli
- Eller sık sık ve doğru bir şekilde su ve sabunla yıkanmalı
- Virüsle enfekte olma ihtimali olan kişilerle temastan kaçınılmalı
- Güvenli cinsel ilişkide bulunulmalı ve kondom kullanılmalı
- Kalabalık toplulukların olduğu yerlerde ağız ve burnu kapatacak şekilde maske takılmalı
- Sıklıkla dokunulan yerler, sık sık temizlenmeli ve dezenfekte edilmeli
- Virüsle enfekte kişilere bakım verirken kişisel koruyucu ekipman kullanılmalı
- Güçlü bir bağışıklık sistemi, hastalıklara karşı korunmada önemli bir rol oynar. Bunun için iyi uyku, dengeli beslenme ve stresten kaçınılmalı
- Virüsün sık görüldüğü bölgelere seyahat edecekler ise, sağlık önlemleri daha dikkatli almalı.
Prof. Dr. Fatma Bozkurt
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji